600 δισεκατομμύρια για το διάστημα κάθε χρόνο, ενώ στη Γη οι φάλαινες πνίγονται στο πλαστικό

Το Διάστημα πάντα άναβε τη φαντασία των ανθρώπων. Κράτη και ιδιωτικές εταιρείες επενδύουν σήμερα δισεκατομμύρια δολάρια σε έργα που σχετίζονται με την εξερεύνηση του διαστήματος, την κατασκευή πυραύλων, διαστημικών σταθμών ή αποστολών στον Άρη.

Την ίδια στιγμή οι ωκεανοί, που κάποτε ήταν σύμβολο καθαρότητας και δύναμης της φύσης, μετατρέπονται σε χωματερές πλαστικού. Όλο και πιο συχνά τα μέσα ενημέρωσης δείχνουν εικόνες από νεκρούς φάλαινες με στομάχια γεμάτα πλαστικές σακούλες, παραλίες που αντί για άμμο είναι σκεπασμένες με μπουκάλια και απορρίμματα, ή ψάρια στα οποία ανιχνεύεται μικροπλαστικό.

Γεννιέται λοιπόν το ερώτημα: μήπως στην προσπάθεια να κατακτήσουμε το Διάστημα χάνουμε από τα μάτια μας την πιο βασική ευθύνη – τη φροντίδα για τον ίδιο μας τον πλανήτη;

 

Πίνακας Περιεχομένων
1. Εισαγωγή
2. Από πού προκύπτει το ποσό των 600 δισεκατομμυρίων;
3. Το τίμημα των ονείρων για τα άστρα
4. Η Γη – πλανήτης σε κρίση
5. Ελπίδα σε απλές, φυσικές λύσεις
6. Συμπέρασμα
7. Συχνές Ερωτήσεις

 

Από πού προκύπτει το ποσό των 600 δισεκατομμυρίων;

Υπολογίζεται ότι η συνολική αξία των παγκόσμιων δαπανών για τον διαστημικό τομέα – που περιλαμβάνει την εξερεύνηση του διαστήματος, τις δορυφορικές τεχνολογίες, την επιστημονική έρευνα και τα εμπορικά έργα – φτάνει ήδη περίπου τα 600 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως. Σε αυτό το ποσό περιλαμβάνονται τόσο οι δημόσιες δαπάνες όσο και οι επενδύσεις ιδιωτικών τεχνολογικών κολοσσών. Η NASA, η Ευρωπαϊκή Διαστημική Υπηρεσία, αλλά και εταιρείες όπως η SpaceX και η Blue Origin συναγωνίζονται σε έργα: από την κατασκευή σύγχρονων δορυφόρων και επανδρωμένων αποστολών στη Σελήνη, μέχρι τα φουτουριστικά σχέδια για αποικία στον Άρη.

Είναι ένα εντυπωσιακό ποσό, που δείχνει ότι η ανθρωπότητα δεν ονειρεύεται απλώς τα άστρα, αλλά είναι διατεθειμένη να πληρώσει πολύ ακριβά για αυτά τα όνειρα. Το πρόβλημα είναι ότι στη Γη η καθημερινότητα είναι εντελώς διαφορετική. Οι παραλίες σε όλο τον κόσμο πνίγονται στα πλαστικά σκουπίδια. Στα στομάχια φαλαινών και θαλάσσιων χελωνών βρίσκονται σακούλες, μπουκάλια και άλλα απορρίμματα που εμείς – οι άνθρωποι – πετάξαμε αδιάφορα στο περιβάλλον. Υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο καταλήγουν στους ωκεανούς έως και 11 εκατομμύρια τόνοι πλαστικού, και ο αριθμός αυτός αυξάνεται.

Μπροστά σε αυτά τα δεδομένα γεννιέται το φυσικό ερώτημα: μήπως μπερδέψαμε τις προτεραιότητες;

 

Το τίμημα των ονείρων για τα άστρα

Οι δαπάνες για το Διάστημα δεν είναι μόνο ξεροί αριθμοί – πίσω από τα δισεκατομμύρια δολάρια βρίσκονται συγκεκριμένα έργα που αιχμαλωτίζουν τη φαντασία. Η NASA δαπανά ετησίως πάνω από 25 δισεκατομμύρια δολάρια για ερευνητικά προγράμματα, μεγάλο μέρος των οποίων κατευθύνεται στο πρόγραμμα Artemis, που στοχεύει στην επιστροφή του ανθρώπου στη Σελήνη και στην προετοιμασία για το ταξίδι στον Άρη. Η Ευρωπαϊκή Διαστημική Υπηρεσία (ESA) επενδύει επίσης σε ερευνητικές και δορυφορικές αποστολές, διαθέτοντας περίπου 7 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως. Από την άλλη, ιδιωτικές εταιρείες – όπως η SpaceX του Έλον Μασκ ή η Blue Origin του Τζεφ Μπέζος – ξοδεύουν δισεκατομμύρια για την ανάπτυξη τεχνολογιών πυραύλων και τουρισμού στο διάστημα, με στόχο να επαναστατήσουν την πρόσβαση στον εξωγήινο χώρο.

Το μέγεθος αυτών των δαπανών είναι εντυπωσιακό, αλλά ακόμη πιο αποκαλυπτική είναι η σύγκριση. Υπολογίζεται ότι το κόστος μιας επανδρωμένης αποστολής στον Άρη μπορεί να φτάσει τα 100 δισεκατομμύρια δολάρια. Για σύγκριση – σύμφωνα με το Πρόγραμμα Περιβάλλοντος του ΟΗΕ (UNEP) – η παγκόσμια εφαρμογή λύσεων που θα περιόριζαν δραστικά τη ροή πλαστικού στους ωκεανούς θα απαιτούσε περίπου 20 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως. Με άλλα λόγια, με το κόστος μιας αποστολής στον Κόκκινο Πλανήτη θα μπορούσαμε να χρηματοδοτήσουμε πέντε χρόνια εντατικής μάχης με την πλαστική κρίση στη Γη.

Κι όμως, στη δημόσια εικόνα κερδίζει το Διάστημα. Οι φωτογραφίες πυραύλων που εκτοξεύονται στα άστρα, οι εντυπωσιακές προσγειώσεις καψουλών και τα οράματα για αποικίες στον Άρη καταλαμβάνουν τα πρωτοσέλιδα και ξυπνούν τη συλλογική φαντασία. Εν τω μεταξύ, το δράμα των ωκεανών εξελίσσεται αθόρυβα – μακριά από τα φλας των φωτογράφων. Νεκρές φάλαινες στις ακτές, με στομάχια γεμάτα πλαστικό, σπάνια γίνονται σύμβολα στον βαθμό που γίνεται ένας πύραυλος Falcon 9.

Κι εδώ βρίσκεται το παράδοξο: επενδύουμε περιουσίες σε όνειρα για νέους κόσμους, ενώ ο δικός μας κόσμος – ο μόνος στον οποίο μπορούμε πραγματικά να ζήσουμε – βυθίζεται αργά στα σκουπίδια.

 

Η Γη – πλανήτης σε κρίση

Κάθε χρόνο στους ωκεανούς καταλήγουν από 8 έως 11 εκατομμύρια τόνους πλαστικού. Είναι σαν να πετάμε κάθε λεπτό μια γεμάτη φορτηγό σκουπιδιών στη θάλασσα. Το πρόβλημα είναι τόσο μεγάλο που οι επιστήμονες προειδοποιούν: αν δεν σταματήσουμε αυτή τη διαδικασία, μέχρι τα μέσα του αιώνα θα υπάρχει περισσότερο πλαστικό παρά ψάρια στις θάλασσες – τουλάχιστον σε ό,τι αφορά το βάρος.

Το πλαστικό δεν εξαφανίζεται. Με τον καιρό διασπάται σε όλο και μικρότερα κομμάτια – μικροπλαστικό και νανοπλαστικό – που διεισδύουν παντού. Σήμερα ανιχνεύονται σε ψάρια και θαλασσινά που καταλήγουν στο τραπέζι μας. Βρίσκονται στο πόσιμο νερό, στο αλάτι της κουζίνας, και πρόσφατες έρευνες επιβεβαίωσαν την παρουσία τους ακόμη και στο ανθρώπινο αίμα και τους πνεύμονες. Αυτό σημαίνει ότι τα πλαστικά, που κάποτε θεωρούνταν σύμβολο άνεσης και προόδου, γίνονται πλέον αναπόσπαστο μέρος του ανθρώπινου σώματος – με συνέπειες για την υγεία που ακόμη δεν γνωρίζουμε.

Τα πιο δραματικά αποτελέσματα φαίνονται εκεί όπου τα θαλάσσια ρεύματα συσσωρεύουν απορρίμματα σε γιγάντινα συμπλέγματα. Το πιο γνωστό παράδειγμα είναι η Μεγάλη Κηλίδα Σκουπιδιών του Ειρηνικού, που παρασύρεται ανάμεσα στην Καλιφόρνια και τη Χαβάη και έχει επιφάνεια πέντε φορές μεγαλύτερη από την Πολωνία. Παρόμοιες «κηλίδες» υπάρχουν όμως και στον Ατλαντικό και τον Ινδικό Ωκεανό. Στις ακτές χωρών της Νοτιοανατολικής Ασίας – όπου οι υποδομές διαχείρισης αποβλήτων είναι πιο αδύναμες – οι παραλίες θυμίζουν χωματερές, ενώ οι τοπικές κοινωνίες ζουν μέσα σε μια πανταχού παρούσα θάλασσα από πλαστικό.

 

Ελπίδα σε απλές, φυσικές λύσεις

Μπροστά στο συντριπτικό κύμα πλαστικού, μπορεί κανείς να νιώσει ότι η ανθρωπότητα παγιδεύτηκε στην ίδια της την άνεση. Κι όμως υπάρχουν υλικά που συνοδεύουν τον άνθρωπο εδώ και αιώνες και σήμερα μπορούν να αποτελέσουν πραγματική εναλλακτική στα συνθετικά. Ένα από αυτά είναι ο φυσικός φελλός – ανανεώσιμος, βιοδιασπώμενος και πλήρως οικολογικός πόρος. Προέρχεται από τον φλοιό της βελανιδιάς φελλοφόρου, χωρίς κοπή δέντρων. Μάλιστα, ο αφαιρούμενος φλοιός αναγεννάται μέσα σε λίγα χρόνια, ώστε η παραγωγή φυσικού φελλού όχι μόνο να μην καταστρέφει τα δάση, αλλά να στηρίζει τη διατήρησή τους.

Συγκρίνοντας τον φυσικό φελλό με το πλαστικό, οι διαφορές είναι εντυπωσιακές. Ο πλαστικό χρειάζεται αιώνες για να αποδομηθεί και στην πράξη δεν εξαφανίζεται ποτέ ολοκληρωτικά – απλώς διασπάται σε ολοένα μικρότερα σωματίδια που εισχωρούν στο περιβάλλον. Ο φυσικός φελλός αντίθετα βιοδιασπάται πλήρως, χωρίς να αφήνει τοξικά κατάλοιπα. Ως προς την αντοχή, τα δύο υλικά μπορεί να είναι συγκρίσιμα – ο φυσικός φελλός είναι ανθεκτικός στην υγρασία, εύκαμπτος, ελαφρύς και εξαιρετικά στιβαρός. Όμως ως προς την περιβαλλοντική επίδραση, η υπεροχή του φυσικού φελλού είναι αδιαμφισβήτητη.

Γι’ αυτό η επιστροφή σε απλές, φυσικές λύσεις – όπως ο φυσικός φελλός – δεν είναι πισωγύρισμα, αλλά ένα σοφό βήμα προς ένα βιώσιμο μέλλον. Σε έναν κόσμο όπου οι φάλαινες πνίγονται και οι θάλασσες γεμίζουν πλαστικό, τέτοιες εναλλακτικές μπορούν να είναι όχι μόνο σύμβολο, αλλά και πρακτικό εργαλείο αλλαγής.

 

Συμπέρασμα

Η ανθρωπότητα δαπανά σήμερα για την εξερεύνηση του διαστήματος και τις δορυφορικές τεχνολογίες περίπου 600 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως. Ένα ποσό που προκαλεί δέος και δείχνει πόσο μακριά φτάνουν οι φιλοδοξίες μας. Θέλουμε να ανακαλύψουμε νέους κόσμους, να χτίσουμε βάσεις στη Σελήνη και να προετοιμαστούμε για αποστολές στον Άρη. Την ίδια στιγμή όμως, στον μοναδικό πλανήτη που πραγματικά έχουμε, εκτυλίσσεται ένα δράμα παγκόσμιας κλίμακας – οι ωκεανοί πνίγονται στο πλαστικό, τα ζώα πεθαίνουν με στομάχια γεμάτα σκουπίδια και το μικροπλαστικό περνά στο φαγητό, το νερό και το αίμα μας.

Η αντίθεση είναι κραυγαλέα. Με ένα κλάσμα του κόστους μιας αποστολής στον Άρη θα μπορούσαμε να περιορίσουμε ουσιαστικά την ποσότητα πλαστικού που καταλήγει στο περιβάλλον. Όμως επικοινωνιακά και με όρους εικόνας, το Διάστημα υπερισχύει των προβλημάτων που εκτυλίσσονται κυριολεκτικά «κάτω από τα πόδια μας».

Γι’ αυτό, δίπλα στα μεγάλα όνειρα για τα άστρα, χρειαζόμαστε απλές, πρακτικές πράξεις εδώ στη Γη. Το παράδειγμα του φυσικού φελλού δείχνει ότι υπάρχουν λύσεις και οικολογικές και λειτουργικές – διαθέσιμες εδώ και τώρα, χωρίς να προστρέχουμε σε τεχνητά υποκατάστατα που δηλητηριάζουν το περιβάλλον.

Τελικά, το ερώτημα που πρέπει να θέσουμε είναι: θέλουμε να επενδύουμε δισεκατομμύρια σε όνειρα για το μέλλον σε άλλους πλανήτες, ενώ ο δικός μας πλανήτης γίνεται σιγά-σιγά ακατάλληλος για ζωή; Ίσως ήρθε η ώρα να αλλάξουμε οπτική – γιατί η σωτηρία της Γης δεν είναι λιγότερο φιλόδοξο στοίχημα από ένα ταξίδι στον Άρη.

 

Συχνές Ερωτήσεις (FAQ)

1. Πόσες είναι οι παγκόσμιες δαπάνες για το Διάστημα;
Εκτιμάται ότι συνολικά κράτη και ιδιωτικές εταιρείες επενδύουν στον διαστημικό τομέα περίπου 600 δισεκατομμύρια δολάρια τον χρόνο. Αυτό περιλαμβάνει την επιστημονική έρευνα, τις διαστημικές αποστολές και την ανάπτυξη δορυφορικών τεχνολογιών.

2. Γιατί το πλαστικό στους ωκεανούς είναι τόσο μεγάλο πρόβλημα;
Κάθε χρόνο στις θάλασσες και τους ωκεανούς καταλήγουν από 8 έως 11 εκατομμύρια τόνους πλαστικού. Οι ρύποι αυτοί απειλούν τη ζωή των ζώων που καταπίνουν απορρίμματα και διασπώνται σε μικροπλαστικό, εισερχόμενοι στην τροφική αλυσίδα και τελικά στον ανθρώπινο οργανισμό.

3. Είναι το μικροπλαστικό επικίνδυνο για την υγεία;
Παρότι η έρευνα για τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις του μικρο- και νανοπλαστικού συνεχίζεται, γνωρίζουμε ήδη ότι αυτά τα σωματίδια εντοπίζονται στο ανθρώπινο αίμα, στους πνεύμονες και ακόμη και σε πλακούντες. Αυτό σημαίνει ότι εισχωρούν στο σώμα μας, με πιθανούς κινδύνους όπως ορμονικές διαταραχές, φλεγμονές και καρδιαγγειακά προβλήματα.

4. Πόσο θα κόστιζε ο περιορισμός του πλαστικού παγκοσμίως;
Σύμφωνα με αναλύσεις του UNEP, η εφαρμογή αποτελεσματικών προγραμμάτων μείωσης του πλαστικού θα απαιτούσε περίπου 20 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως – δηλαδή ένα κλάσμα όσων δαπανούμε για το Διάστημα.

5. Μπορεί ο φυσικός φελλός να αντικαταστήσει το πλαστικό;
Όχι σε κάθε χρήση, όμως σε πολλές – ναι. Ο φυσικός φελλός είναι κατάλληλος για πώματα φιαλών, ως μονωτικό υλικό, για στοιχεία εσωτερικής διακόσμησης ή ως εναλλακτική για αξεσουάρ καθημερινής χρήσης. Σε αντίθεση με το πλαστικό, βιοδιασπάται πλήρως χωρίς να αφήνει τοξικά ίχνη στο περιβάλλον.