Ο μύθος για το φελλό έχει επιβιώσει για δεκαετίες. Και εξακολουθεί να παραπλανά τους ανθρώπους.

Σε έναν κόσμο όπου τα ζητήματα οικολογίας επηρεάζουν όλο και πιο έντονα τις καταναλωτικές αποφάσεις, δεν λείπουν οι απλουστεύσεις και οι μύθοι που – παρά το ότι είναι ανακριβείς – καταφέρνουν να διατηρούνται στη συλλογική συνείδηση επί δεκαετίες. Ένας από αυτούς είναι η πεποίθηση ότι ο φυσικός φελλός είναι υλικό που απαιτεί την υλοτόμηση δέντρων και ότι η χρήση του βλάπτει το περιβάλλον. Για πολλούς ανθρώπους, φελλός = ξύλο, και ξύλο = κόψιμο δέντρων. Μια σκέψη που αρχικά φαίνεται λογική, αλλά στην πραγματικότητα είναι απολύτως λανθασμένη.

Σε αυτό το άρθρο θα εξετάσουμε έναν από τους πιο διαδεδομένους μύθους γύρω από τον φελλό. Ήρθε η ώρα να καταρρίψουμε μια ψευδή αντίληψη που αδικεί χωρίς λόγο ένα από τα πιο βιώσιμα φυσικά υλικά που γνωρίζει ο άνθρωπος.

 

Πίνακας Περιεχομένων

1. Εισαγωγή
2. Ο μεγαλύτερος μύθος για τον φελλό
3. Η αλήθεια: Ο φελλός δεν είναι ξύλο – είναι αναγεννώμενος φλοιός
4. Γιατί περισσότερο φελλός = περισσότερα δέντρα;
5. Συμπεράσματα
6. Συχνές ερωτήσεις

 

Ο μεγαλύτερος μύθος για τον φελλό

Πολλοί άνθρωποι εξακολουθούν να πιστεύουν ότι ο φελλός παράγεται με την κοπή δέντρων και ότι η παραγωγή του συμβάλλει στην περιβαλλοντική υποβάθμιση.

Η αλήθεια είναι η εξής: κανένα δέντρο δεν κόβεται για την παραγωγή φελλού. Ο φελλός δεν προέρχεται από το ξύλο, αλλά από τον φλοιό του δρυός φελλοφόρου – με απόλυτα ανανεώσιμο και μη καταστροφικό για το δέντρο τρόπο. Κι όμως, ο μύθος περί «δολοφονίας δέντρων για χάρη του φελλού» εξακολουθεί να κυκλοφορεί, σκιάζοντας τις πραγματικές οικολογικές αρετές αυτού του υλικού.

Γιατί αυτός ο μύθος είναι τόσο διαδεδομένος;

Η ρίζα του μύθου βρίσκεται στην απλοποίηση: πολλοί άνθρωποι δεν ξεχωρίζουν τον φλοιό από το ξύλο. Στη συνείδηση του κόσμου, ο φελλός, επειδή είναι «σκληρός και φυσικός», πρέπει να προέρχεται από το εσωτερικό του δέντρου – δηλαδή από τον κομμένο κορμό του.

Δεν είναι ασήμαντος και ο ρόλος των παραγωγών συνθετικών εναλλακτικών για πώματα κρασιών, οι οποίοι επί χρόνια ενίσχυαν αυτόν τον μύθο, υπονοώντας ότι η επιλογή ενός εναλλακτικού υλικού (όπως πλαστικό ή μέταλλο) είναι πιο οικολογική. Η παραπληροφόρηση, συχνά βασισμένη σε συναισθηματικά συνθήματα τύπου «σώστε τα δέντρα», αποδείχθηκε αποτελεσματική – ιδίως σε περιοχές όπου απουσίαζε η πρόσβαση σε αξιόπιστη πληροφόρηση.

Η αλήθεια: Ο φελλός δεν είναι ξύλο – είναι αναγεννώμενος φλοιός

Σε αντίθεση με τη διαδεδομένη πεποίθηση, ο φυσικός φελλός δεν παράγεται μέσω υλοτομίας, αλλά από την εξωτερική προστατευτική στοιβάδα του δέντρου – τον φλοιό. Ο συγκεκριμένος φλοιός έχει μοναδικές ιδιότητες: όχι μόνο συλλέγεται χωρίς να προκαλείται βλάβη στο δέντρο, αλλά επίσης αναγεννάται πλήρως, επιτρέποντας την πολλαπλή συγκομιδή κατά τη διάρκεια της ζωής ενός φελλοφόρου δρυός. Γι’ αυτό και ο φελλός κατατάσσεται ανάμεσα στα πιο βιώσιμα φυσικά υλικά που διαθέτουμε.

Τι είναι στην πραγματικότητα ο φελλοφόρος δρυς (Quercus suber);

Ο φελλοφόρος δρυς είναι ένα ξεχωριστό είδος δέντρου που φύεται σχεδόν αποκλειστικά στη λεκάνη της Μεσογείου – κυρίως στην Πορτογαλία (η οποία παράγει πάνω από το 50% του παγκόσμιου φελλού), την Ισπανία, καθώς και την Αλγερία, το Μαρόκο, την Τυνησία, τη νότια Γαλλία και την Ιταλία. Αναπτύσσεται αργά, αλλά μπορεί να φτάσει σε ηλικία έως και 200–300 ετών.

Το σημαντικότερο χαρακτηριστικό του φελλοφόρου δρυός είναι ο παχύς, ελαστικός και πορώδης φλοιός του, που λειτουργεί ως φυσική ασπίδα κατά της ξηρασίας και της φωτιάς – ένα στοιχείο κρίσιμο για ζεστά κλίματα. Αυτός ο φλοιός – και όχι το ξύλο – είναι η πρώτη ύλη για την παραγωγή φελλού. Επιπλέον, τα δέντρα αυτά είναι ιδιαίτερα ανθεκτικά και άριστα προσαρμοσμένα σε σκληρές εδαφικές και κλιματικές συνθήκες.

Πώς γίνεται η συγκομιδή του φελλού; «Ξύρισμα», όχι κοπή

Η συγκομιδή φελλού είναι μια μοναδική διαδικασία σε παγκόσμιο επίπεδο, που απαιτεί εξειδίκευση και ακρίβεια. Δεν χρησιμοποιούνται πριόνια ούτε βαριά μηχανήματα. Ο φλοιός αφαιρείται χειροκίνητα με τη χρήση ειδικών τσεκουριών, σε μια διαδικασία που μοιάζει με «ξύρισμα» – εξ ου και ο όρος «ξύρισμα του δέντρου».

Η συγκομιδή γίνεται χωρίς να προκαλείται ζημιά στο δέντρο. Η στοιβάδα κάτω από τον φλοιό – γνωστή ως καμβίον – παραμένει άθικτη, επιτρέποντας στο δέντρο να ξεκινήσει αμέσως τη διαδικασία αναγέννησης. Η πρώτη συγκομιδή μπορεί να γίνει περίπου στον 25ο χρόνο ζωής του δέντρου, και στη συνέχεια επαναλαμβάνεται κάθε 9–12 χρόνια, ανάλογα με τις κλιματικές συνθήκες και τις τοπικές πρακτικές.

Αυτό το τελετουργικό δεν είναι μόνο οικολογικό, αλλά έχει και πολιτιστική σημασία – στην Πορτογαλία, το επάγγελμα του συλλέκτη φελλού (tirador) μεταδίδεται από γενιά σε γενιά και χαίρει μεγάλου σεβασμού.

Πόσες φορές μπορεί ένα δέντρο να αποδώσει φελλό στη ζωή του;

Κατά τη διάρκεια της μακράς ζωής του, ένας φελλοφόρος δρυς μπορεί να «ξυριστεί» έως και 15 έως 20 φορές, και κάθε συγκομιδή προσφέρει αρκετά κιλά πρώτης ύλης. Αυτό σημαίνει ότι ένα μόνο δέντρο μπορεί να αποδώσει αρκετές εκατοντάδες κιλά φελλού – χωρίς να χρειάζεται να κοπεί, χωρίς να υποβαθμίζεται το οικοσύστημα, χωρίς να χάνεται η βιοποικιλότητα.

Από οικολογικής σκοπιάς, πρόκειται για φαινόμενο: έχουμε να κάνουμε με ένα υλικό ανανεώσιμο, βιοδιασπώμενο, που συλλέγεται τοπικά, χωρίς βαριά βιομηχανία και χωρίς ρύπανση. Και όλα αυτά χάρη στον φυσικό μηχανισμό αναγέννησης με τον οποίο έχει εξοπλιστεί ο φλοιός του φελλοφόρου δρυός μέσα από εκατομμύρια χρόνια εξέλιξης.

Περισσότερος φελλός = περισσότερα δέντρα

Ένα από τα πιο παράδοξα – και ταυτόχρονα πιο εντυπωσιακά – στοιχεία σχετικά με τον φελλό είναι ότι όσο αυξάνεται η ζήτηση για φελλό, τόσο περισσότερα φελλοφόρα δέντρα φυτεύονται στον κόσμο. Σε αντίθεση με πολλούς φυσικούς πόρους, όπου η αυξημένη ζήτηση οδηγεί σε αποψίλωση, στην περίπτωση του φελλού η ανάπτυξη της αγοράς σημαίνει προστασία και ενίσχυση των δασών φελλού – πολύτιμων μεσογειακών οικοσυστημάτων.

Η ζήτηση ενισχύει τη φύτευση νέων φελλοδρύων

Τα δάση φελλού δεν είναι άγριοι, αυτάρκεις βιότοποι. Σε μεγάλο βαθμό αποτελούν παραδοσιακά διαχειριζόμενα αγροοικοσυστήματα, που διατηρήθηκαν για αιώνες χάρη στην τακτική χρήση τους – κυρίως για τη συλλογή φελλού. Για τους ιδιοκτήτες γης, ο φελλός είναι βασική πηγή εισοδήματος, και η τιμή του και η σταθερότητα της αγοράς καθορίζουν αν θα επενδύσουν στη φροντίδα και ανανέωση των δέντρων.

Όταν η ζήτηση για φελλό μειώνεται, αυξάνεται ο κίνδυνος εγκατάλειψης αυτών των περιοχών ή μετατροπής τους σε πιο προσοδοφόρες αλλά λιγότερο βιώσιμες χρήσεις – όπως μονοκαλλιέργειες ή βοσκοτόπια. Όταν η ζήτηση αυξάνεται – συμφέρει να φυτεύονται νέα δέντρα και να συντηρούνται τα παλιά. Έτσι, οι καταναλωτές που επιλέγουν προϊόντα από φυσικό φελλό (αντί για πλαστικά ή μεταλλικά κλεισίματα) υποστηρίζουν άμεσα την ανάπτυξη των δασών φελλού.

Τα δάση φελλού ως καταφύγιο βιοποικιλότητας και απορροφητές CO₂

Τα δάση φελλού, γνωστά ως montado (στην Πορτογαλία) ή dehesa (στην Ισπανία), είναι από τα πιο πολύτιμα φυσικά οικοσυστήματα της Ευρώπης και της Βόρειας Αφρικής. Αποτελούν καταφύγιο για εκατοντάδες είδη φυτών, πουλιών, εντόμων και θηλαστικών, συμπεριλαμβανομένων απειλούμενων ειδών όπως ο ιβηρικός λύγκας και ο αυτοκρατορικός αετός. Η μωσαϊκή τους δομή – με δέντρα, θάμνους, λιβάδια και βοσκοτόπια – ενισχύει τη βιοποικιλότητα σε βαθμό που δύσκολα επιτυγχάνεται σε άλλα συστήματα χρήσης γης.

Εκτός από τη φυσική τους αξία, τα δάση φελλού λειτουργούν και ως φυσικοί απορροφητές διοξειδίου του άνθρακα. Ο φελλοφόρος δρυς έχει μοναδική ικανότητα αποθήκευσης CO₂ – και το σημαντικότερο, η κυκλική συγκομιδή του φλοιού αυξάνει τη δυνατότητά του για δέσμευση άνθρακα. Έρευνες δείχνουν ότι τα δέντρα που «ξυρίζονται» τακτικά δεσμεύουν περισσότερο άνθρακα από εκείνα που μένουν ανενεργά.

Η προστασία αυτών των δασών δεν είναι μόνο θέμα αισθητικής ή τοπικής οικονομίας, αλλά και συγκεκριμένος και αποτελεσματικός τρόπος καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής.

Σύνοψη

Ο μύθος ότι ο φελλός = κοπή δέντρων είναι από τους πιο διαδεδομένους και ταυτόχρονα πιο επιβλαβείς στην οικολογική συζήτηση. Αν και στην πραγματικότητα ο φελλός προέρχεται από ανανεώσιμο φλοιό δρυός και όχι από κοπή, πολλοί εξακολουθούν να τον θεωρούν υλικό εξάντλησης των φυσικών πόρων.

Στην πραγματικότητα ισχύει το ακριβώς αντίθετο: η παραγωγή φελλού όχι μόνο δεν βλάπτει τη φύση – τη στηρίζει. Επιπλέον, ο φελλός είναι υλικό φυσικό, ανανεώσιμο, βιοδιασπώμενο και εξαιρετικά ανθεκτικό – ο κύκλος ζωής του υπερτερεί πολλών συνθετικών εναλλακτικών που παρουσιάζονται, συχνά ψευδώς, ως «πιο οικολογικές».

Συχνές Ερωτήσεις – FAQ για τον φυσικό φελλό

1. Είναι ο φελλός οικολογικός;

Ναι, χωρίς αμφιβολία. Ο φυσικός φελλός είναι βιοδιασπώμενος, ανανεώσιμος και η παραγωγή του έχει χαμηλό αποτύπωμα άνθρακα. Επιπλέον, συμβάλλει στη διατήρηση των δασών φελλού, τα οποία απορροφούν CO₂ και φιλοξενούν χιλιάδες είδη.

2. Είναι οι πλαστικές ή μεταλλικές εναλλακτικές πιο φιλικές προς το περιβάλλον;

Στις περισσότερες περιπτώσεις όχι. Η παραγωγή συνθετικών υποκατάστατων έχει υψηλότερο αποτύπωμα άνθρακα, συμβάλλει στη ρύπανση από μικροπλαστικά και είναι πιο δύσκολο να ανακυκλωθούν. Ο φυσικός φελλός υπερέχει σχεδόν σε κάθε περιβαλλοντική κατηγορία.

3. Πού αναπτύσσονται οι φελλοφόροι δρύες;

Κυρίως στη λεκάνη της Μεσογείου: στην Πορτογαλία, Ισπανία, Αλγερία, Μαρόκο και Τυνησία. Η Πορτογαλία είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός φελλού στον κόσμο.

4. Αξίζει να επιλέγει κανείς προϊόντα από φυσικό φελλό;

Αναμφισβήτητα ναι. Υποστηρίζοντας την αγορά φελλού, συμβάλλεις στην προστασία των δασών φελλού, στην ενίσχυση τοπικών κοινοτήτων και στην προώθηση λύσεων χαμηλών εκπομπών. Είναι ένα από τα καλύτερα παραδείγματα του πώς η υπεύθυνη κατανάλωση μπορεί να ωφελήσει τον πλανήτη.